مفهوم آموزش و تأثیر آن در معماری مدارس اسلامی (مقایسه ی تطبیقی مدارس سلجوقی و صفوی)

نخستین مکانی که در سده های نخستین اسلامی به منظور آموزش مورد استفاده قرار می گرفت؛ مسجد بود. اما با شکل گیری نظامیه ها در دوره ی سلجوقی، مدارس مستقل به وجود آمدند. پس از این دوره، مدارس علوم دینی به عنوان یکی از بناهای مهم معماری دوره اسلامی ایران، قلمداد می شود. در این میان، مفهوم آموزش و رویکردهای آموزشی هر دوره، به علت تغییر در ایدئولوژی غالب و حکومت ها، رویکردی متفاوت از دوره ی دیگر داشته است. با تکیه بر این مطلب که هر نحوه ی آموزش، کالبد، سلسله مراتب آموزشی و فضاسازی متفاوتی را می طلبد؛ سؤال اصلی پژوهش برآنست تا به رابطه بین دیدگاه های مختلف درباره ی آموزش و عناصری کالبدی مانند سازماندهی فضایی و معماری مدارس علوم دینی، دست یابد. در این پژوهش، با توجه به نوآوری ها و شکوفایی مدارس در دو دوره ی سلجوقی و صفوی، مقایسه ی تطبیقی بین مدارس این دو دوره صورت می گیرد. این پژوهش سعی بر آن دارد تا با ترکیبی از روش های تفسیری-تاریخی و پژوهش نمونه موردی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای-اسنادی، به شناخت مفهوم آموزش در دوره های سلجوقی و صفوی پرداخته و چگونگی تأثیر آن بر معماری مدارس این دو دوره را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. بدین منظور چهار باب از مدارس هر دوره برگزیده شده و از لحاظ ویژگی های موجود در طرح کلی بنا مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که اولاً مفهوم آموزش و شیوه های آموزشی در طول دو دوره مورد مطالعه، سلجوقی و صفوی، تغییراتی داشته است. ثانیاً این تغییرات در مفهوم آموزش باعث به وجود آمدن تغییرات در کالبد و معماری مدارس شده است؛ از جمله می توان به تغییر در دستگاه ورودی، حیاط مدارس، تعداد و کیفیت حجره ها اشاره کرد.